Brief Aan De Wethouder

Utrecht, 12 juli 2020

Geachte mevrouw Klein,

Ik schrijf deze brief in de hoop met u en de gemeente in gesprek te kunnen over een alternatieve toekomst voor de school aan de Rubenslaan. Laat ik beginnen met mezelf voor te stellen, want dan wordt meteen duidelijker waarom nu juist ík deze brief aan u schrijf. Mijn naam is Lisanne Havinga en ik woon nu bijna 5 jaar aan de Rubenslaan 87-1 met uitzicht op de leegstaande school. Ik doe als bouwfysicus en architect onderzoek aan de TU Eindhoven. Het onderzoek van mijn team richt zich op de verduurzaming van bestaande gebouwen, en we werken daarom veel samen met de Rijksoverheid en een aantal grote gemeenten (o.a. in het kader van het Klimaatakkoord en de Transitie Visies Warmte). Ik heb mijn proefschrift – in opdracht van Gemeente Amsterdam – geschreven over het behoud en de verduurzaming van naoorlogs erfgoed. Gezien mijn passie voor naoorlogs erfgoed én verduurzaming en behoud, heb ik de afgelopen jaren met weemoed naar de leegstand en het verval van de school gekeken. Ik ben gaan dromen over het opknappen en verduurzamen van de school, om de school een nieuw leven te geven. Na de afronding van mijn PhD eind vorig jaar wilde ik hier werk van maken. Ik was dan ook flink terneergeslagen toen ik eind mei de brief in mijn brievenbus vond waarin de sloop van de school werd aangekondigd. In deze brief wil ik een aantal argumenten aanhalen voor het behoud van de school, en wil ik u laten weten dat ik bezig ben een buurtinitiatief te starten rondom het behoud van de school. In deze eerste fase van het initiatief wil ik u en de gemeente vragen hierover met me van gedachten te wisselen.

Culture en Historische Waarden Wijk Kromme Rijn & School Rubenslaan

Ten eerste wil ik u vragen de culturele waarde van de wijk Kromme Rijn en van de school zelf in acht te nemen. Uit een gesprek met Bettina van Santen en een verkennend onderzoek naar het naoorlogs erfgoed van de gemeente blijkt dat de wijk Kromme Rijn op gebiedsniveau een hoge culturele en historische waarde heeft. In het rapport ‘Erfgoed van de wederopbouw’, gepubliceerd door de gemeente Utrecht in maart 2016, wordt de wijk beschreven als een van slechts twee ‘gebieden met bijzondere waarde’. Het tweede beschreven gebied, de Halve Maan, is door de Rijksdienst van Cultureel Erfgoed aangewezen als een van de 14 naoorlogse wijken die zij van ‘nationaal belang’ achtten. In het rapport wordt juist de ‘grote gaafheid van de stedenbouwkundige opzet’ beschreven als waardevol aspect. Het feit dat er nog weinig sloop-nieuwbouw heeft plaatsgevonden draagt dus bij aan de hoge waardering van de wijk. Daarnaast wordt ook de gaafheid van de architectuur beschreven, en wordt gesteld dat de architectonische kwaliteit van de individuele bebouwing hoog is. Naast de hoge waardering van het gebiedsniveau is de wijk ook erg hooggewaardeerd op objectniveau, getuige het hoge aantal monumenten (variërend van een school tot villa’s tot portieketageflats tot galerijflats). In deze rapportages wordt niet expliciet gerefereerd aan de Rubenslaan school. Wellicht is dit het geval omdat de school al zo lang leeg staat, of omdat de school ‘overschaduwd’ wordt door de naastgelegen monumentale Kohnstammschool. Toch zijn er ook redenen om te denken dat de school zelf ook historische waarde heeft. De architect van de school, Piet Dingemans, is een van Utrechts’ bekende naoorlogse architecten. De architectuur van de school is sober, en is vormgegeven volgens het naoorlogse credo ‘lucht, licht en ruimte’. De ranke stalen kozijnen vormen Mondriaan-achtige patronen op de gevel, wat ook Rietveld in die tijd veel toepaste. Ik wil niet suggereren dat de school zou moeten worden bestempeld als monument, maar wil wel benadrukken dat de school onderdeel is van een van Utrechts’ meest bijzondere en meest ‘gave’ naoorlogse wijken, en dat bij de beslissing de school te slopen dit zou moeten worden meegewogen. Dit sluit aan bij de Utrechtse Erfgoedagenda op het gebied van Bescherming Schoolgebouwen, Inventarisatie Naoorlogs Erfgoed en het Renovatieprogramma Naoorlogse Wijken. Daarom wil ik u vragen om de voorgenomen sloop van de school te heroverwegen vanuit het cultuurhistorisch perspectief van zowel de school, als de wijk waarin zij ligt.

Behoud, Circulariteit & Duurzaamheid

Ten tweede wil ik u vragen het perspectief van circulariteit en hergebruik in acht te nemen. Circulaire gebiedsontwikkeling is een van de vijf circulaire ambities met prioriteit in het recente rapport van gemeente Utrecht getiteld ‘Utrecht Circulair 2020-2023’. Hier wordt de herbestemming van de voormalige school aan de Duurstedelaan als voorbeeldproject aangehaald. Daarnaast wordt herbestemmen en renoveren in het rapport van Economic Board Utrecht (EBU) getiteld ‘Bouwstenen Circulaire Gebouwde Omgeving Utrecht’ (2017) genoemd als een van de kansen voor het bereiken van een circulaire economie. Het rapport stelt: ‘Het afbreken van bestaande gebouwen heeft een grote impact op het milieu en door met een bestaand gebouw te werken, wordt een groot deel van de materialen al hoogwaardig hergebruikt’. Het belang van de voorbeeldfunctie van de gemeente wordt in het rapport ‘Utrecht Circulair 2020-2023’ genoemd, en de rol van de gemeente in relatie tot haar eigen bezit wordt ook beschreven. Het behoud van de school aan de Rubenslaan zou dus ook vanuit circulair oogpunt aansluiten op de ambities van gemeente Utrecht. Daarom wil ik u vragen om de voorgenomen sloop van de school te heroverwegen vanuit het perspectief van circulariteit, hergebruik en duurzaamheid.

Onderwijsbuffer

Ten derde zou ik willen benadrukken dat ik op de hoogte ben van de argumenten van de gemeente in het kader van de onderwijsbuffer, wat volgens mij het belangrijkste argument is om de school te slopen. Ik zou graag samen met de gemeente willen kijken hoe we een onderwijsbuffer kunnen integreren in de planvorming, zodat deze gerealiseerd kan worden in combinatie met behoud van de school en functioneel gebruik van de grond. Er wordt in de beantwoording van recente raadsvragen (19 juni 2020) namelijk ook aangegeven dat de kans bestaat dat deze locatie onbenut blijft, gezien de huidige capaciteit van onderwijs 124% is van de huidige voorspelde behoefte in 2027. Dit zou betekenen dat de school ‘voor niks’ gesloopt wordt en deze een ‘gat’ in de wijk gaat vormen. Zo kunnen we opties verkennen waarbij een deel van de kavel kan functioneren als onderwijsbuffer (bijv. deel aanbouw school aan kant Rubenslaan), of opties waarbij delen ontworpen worden op flexibiliteit, zodat hier (indien nodig) beroep op kan worden gedaan vanuit de onderwijsbuffer. Een dergelijke flexibele en adaptieve invulling lijkt me beter passen in de ‘krappe’ stad Utrecht dan een leegstaand kavel.

Buurtinitiatief & Participatie

Ik schrijf deze brief niet alleen namens mezelf want ik heb in de wijk al eensgezinde buurtbewoners gevonden. Wij willen dit initiatief opschalen naar een buurtinitiatief. We willen een enquête in de buurt doen, waarbij we de bewoners willen vragen of ze het initiatief zouden willen steunen, en of ze er actief in zouden willen participeren. Zo hopen we op korte termijn te komen tot zowel een groep buurtbewoners die als ‘klankbord’ van de wijk willen fungeren, als ook een groep buurtbewoners die actief willen meedenken over de toekomst van de school. Wij zouden graag een participatieproces inrichten waarbij de wensen van de gemeente en de wensen van de buurtbewoners gecombineerd kunnen worden in de toekomstplannen van de school. Eerder vertelde ik al over dat ik over de school ben gaan dromen als bouwkundige. Dat we de school hoogwaardig kunnen opknappen, met respect voor culturele en historische waarden, en met een hoge duurzaamheids- en circulariteitsambitie. Eerste gesprekken met buurtbewoners laten zien dat deze droom voor de school enthousiast ontvangen wordt. Programmatisch zie ik een sociaal woonconcept (zoals co-housing) voor me, in combinatie met een maatschappelijke functie voor de wijk. Ik zou dit initiatief bottom-up tot stand willen laten komen, zonder commerciële investeerders of beleggers, vanuit een collectief van toekomstige bewoners. Bij de planvorming van dit buurtinitiatief willen we naast de wensen van de buurtbewoners nadrukkelijk ook de wensen en overwegingen van de gemeente meenemen, o.a. in het kader van de hiervoor genoemde onderwijsbuffer. Hierover ga ik graag met u in gesprek. We hebben een verkennend onderzoek gedaan, en hebben vertrouwen dat er een haalbaar plan tot stand kan komen waarin al deze waarden geïntegreerd kunnen worden.

Gezien uw portefeuille binnen de gemeente waarin Wijk Oost, Cultuur, Onderwijs, Erfgoed en Wijkgericht werken en participatie gecombineerd zijn, weet ik zeker dat deze brief zal aansluiten bij veel van uw aandachtsgebieden. Ik zie dat de omgevingsvergunning van de sloop nog niet is aangevraagd en ik hoop dan ook dat ik nog op tijd ben om met u in gesprek te gaan over dit buurtinitiatief en over een alternatieve toekomst voor de school aan de Rubenslaan.

Ik zie uw reactie met belangstelling tegemoet,

Met vriendelijke groet,

Dr. Ir. Lisanne Havinga